ويژگيهاي سلاحهاي ميكروبي ومدل ها و طرح هاي دفاع در برابر عوامل بيولوژيک
جنگ‌افزارهاي ميكروبي هميشه گزينه‌ي قابل توجه جهت ساخت سلاحهاي كشتار جمعي و عمليات تروريستي بوده‌اند و اين امر به واسطه‌ي ويژگيهايي است كه در ساير سلاحهاي نامتعارف وجود ندارد يا به اين گستردگي نيست. اين خصوصيات عبارتند از:
· توانايي بالا در ايجاد تلفات زياد، علي‌رغم اندك بودن مقدار اوليه: از آنجا كه عموماً اين سلاحها حاوي ميكروبهاي زنده بوده و اين ميكروبها قادرند تكثير شوند و يا از فردي به فرد ديگر سرايت نمايند، اين امكان وجود دارد كه با حجم اندك آتش، مقدار قابل ملاحظه‌ي از افراد دشمن را بيمار و از چرخه‌ي نبرد خارج كرد.
· آلوده‌سازي منطقه‌اي وسيع: به دليل سرعت تكثير در مدت زمان كوتاه منطقه وسيعي را آلوده ساخته، كنترل و پاكسازي تقريباً غيرممكن مي‌سازند.
· ايجاد بيمار با عوارض طولاني مدت و نيازمند به مراقبتهاي گسترده: از خصوصياتي كه مهار اينگونه سلاحها پيچيده مي‌كند آن است كه ميكروب در محيط و در بدن فرد ميزبان تكثير يافته، امكان گسترش آن از يك منطقه به مناطق ديگر هميشه وجود دارد. از اين رو كنترل عامل بيماري و حتي افراد بيمار نيازمند مراقبتهاي گسترده، قرنطينه‌هاي وسيع و تجهيزات و ملزومات خاص است. همين امر موجب مشغول شدن گروهي از نيروهاي عمل كننده و خروج آنها از چرخه نبرد مي‌شود.
· توانايي برخي عوامل در انتشار از طريق ناقل و يا فرد آلوده: با اين امكان، دشمن خواهد توانست منطقه‌ي وسيعتري را آلوده كرده، عده‌ي بيشتري را بيمار يا مرعوب سازد.
· عدم وجود فنآوري كافي و سيستمهاي شناسايي كارآمد: علي‌رغم پيشرفتها‌ي گسترده در علوم ميكروب‌شناسي و بيوتكنولوژي، هنوز نمي‌توان صد در صد به يك سيستم جامع تشخيصي را در برابر عوامل ميكروبي جنگهاي‌نوين دست يافت. با توجه به ميكروبهاي نو‌پديد (ميكروبهايي كه به طور طبيعي وجود ندارند، بلكه در آزمايشگاه‌ها و با كمك علوم مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي ساخته مي‌شوند) و باز‌پديد (ميكروبهايي كه عملاً نسلشان از بين رفته، ولي نمونه‌هايي از آنها را در برخي كليكسيونهاي ميكروبي مي‌توان يافت، مانند ويروس آبله) هميشه بخشي از مؤلفه‌هاي تشخيص و شناسايي غيرقابل اطمينان بوده، كه همين امر خطر اينگونه سلاحها را افزايش خواهند داد. از سوي ديگر تكهاي ميكروبي برخلاف تكهاي شيميايي، با كمك حواس پنجگانه مطلقاً قابل تشخيص نيستند.
· امكان سرايت و گسترش سريع: اگرچه برخي از انواع عوامل ميكروبي مسري نبوده، تنها فردي را كه از منبع آلودگي (سلاح، مخازن عفونت و يا ناقلين[1]) آلوده شده را بيمار مي‌كنند[2]، اما كم نيستند عوامل ويروسي و باكتريايي كه از امكان سرايت فرد به فرد، مرده به زنده و حيوان به انسان برخوردار بوده به سرعت در منطقه پخش مي‌شوند.
· كاهش نقش خودامدادي و دگر امدادي و افزايش حس نااميدي در جبهه و عقبه: معمولاً نام ميكروب تداعي‌كننده بيماري و نام بيماري تداعي‌گر هراسِ سرايت از فردي به فرد ديگر است. در جنگهاي ميكروبي، حتي اگر ميكروب مورد استفاده مسري نباشد، باز هراس و وحشتي فراگير را در بين نيروها باعث مي‌شود. آنگونه كه اين ترس حتي به پشت جبهه و خانواده‌ي رزمنده نيز خواهد رسيد. در عين‌حال بر خلاف ساير سلاحهاي نامتعارف، به دليل نياز به درمان تخصصي، نقش خودامدادي و دگرامدادي در آن بسيار ناچيز است.
· وجود يك دوره‌ي نهفته بيماري: اين خصوصيت باعث مي‌شود تشخيص، شناسايي، درمان و پيشگيري از انتقال بيماري با تأخير انجام شده و «زمان» كه مهمترين مؤلفه‌ي دفاعي است، به نفع دشمن حفظ شود. در عين حال همين فرصت از دست رفته باعث افزايش تلفات خواهد شد.
· ايجاد علائم عمومي و غيراختصاصي و اصولاً پيچيده بودن تشخيص: بسيار از بيماريهاي ميكروبي در شروع داراي علائمي يكسان مانند تب، لرز، سرفه، درد عضلاني و ... بوده كه امكان تشخيص افتراقي و صحيح را از پزشك مي‌گيرد. مثلاً سياه‌زخم ريوي در بدو امر علائمي درست شبيه يك سرماخوردگيِ ساده را ايجاد مي‌كند و زماني علائم اختصاصي آن در فرد بروز مي‌نمايد كه معمولاً ديگر كاري براي بيمار نمي‌شود انجام داد. لذا همواره اين شُبهه وجود خواهد داشت كه آيا فرد دچار يك بيماري عادي و بومي شده يا هدف يك حمله بيولوژيك قرار گرفته است.
· ايجاد رعب و وحشت: اين دسته از عوامل مي‌توانند به دليل عدم توانائي كشف و سنجش سريع و مخفي بودن اثرات آنها باعث ترس و وحشت در بين مردم و رزمندگان شوند.
· مداومت اثر: عوامل ميكروبي در شرايط مناسب مي‌توانند تا مدت قابل ملاحظه‌اي با توان بيماريزايي در منطقه باقي مانده، علاوه بر آن بعد از ابتلاي افراد به بيماري تا مدتي هر كدام از بيماران خود به صورت مخزن و ناقل عفونت عمل كرده، افراد بيشتري را آلوده سازند.
· جلوگيري از آسيب هاي خودي: دشمن مي‌تواند با مصون سازي كليه پرسنل خود نسبت به عوامل ميكروبي مورد نظر، از آسيب هاي احتمالي آنها جلوگيري نمايد.
· كمترين آسيب به تجهيزات و تأسيسات: شايد مهمترين خصوصيت اين شاخه از سلاحهاي كشتار جمعي در كنار احساس رعب و وحشتي كه به همراه دارند، اين است كه صرفاً عليه موجودات زنده (انسان، دام، طيور و گياهان) كاربرد داشته، به تأسيسات و ابنيه و تجهيزات جنگي آسيبي نمي‌رسانند.
براي دفاع در برابر عوامل بيولوژيک مدل ها و طرح هاي متعدد ارائه شده است مهمترين اقدامات عبارتند از :
1- تشخيص سريع حمله بيولوژيک
2- شناسايي عامل به کار رفته
تشخيص اوليه وقوع حمله بيوتروریستي آسان نمي باشد زيرا عوامل بيولوژيک بر خلاف عوامل شيميايي فاقد رنگ ، بو و مشخصات ظاهري قابل تشخيص مي باشند به طوري که افراد متوجه آلودگي نمي شوند و گسترش بيماري و قدرت انتشار آن به حدي سريع است که فرصت تشخيص براي کسي باقي نمي ماند در صورتي که امکان تشخيص سريع و به موقع حملات بيولوژيک يا بيوتروریستي وجود داشته باشد با طراحي روش مناسب درماني مي توان از شيوع بيماري عفوني جلوگيري کرد برخي از دانشمندان عقيده دارند در حال حاضر امکان مهار حملات بيولوژيک يا بيوتروریستي وجود ندارد و اين حملات مي تواند بسيار زيان بار باشد با اين همه تقريباً تمامي کشورهاي جهان به نوعي در حال کسب آمادگي براي مقابله با حملات بيولوژيکي شده اند برخي از کشورها ليست کامل از عوامل بيولوژيک را تهيه و براي مقابله با آن ها برنامه ريزي کرده اند اولين برنامه براي کسب آمادگي مقابله با سلاح هاي بيولوژيک تهيه واکسن کارا و ذخيره آنتي بيوتيک عليه آن ها مي باشد .
نشانه هاي وقوع عمليات بيولوژيک
1- افزايش سريع شيوع بيماري در جمعيت سالم
2- زياد شدن تعداد سربازان بيمار
3- ظهور بيماري هاي غير عادي در تعدادي از افراد تحت مراقبت با علائم تب ، اختلالات تنفسي و گوارشي
4- مراجعه تعداد زيادي از بيماران به درمانگاه هاي محلي
5- بروز مرگ و مير زياد در منطقه
6- برخي مواقع اخطارهاي قبلي عمليات بيوتروسيت
7- شيوع علائم غير معمولي نوعي عفونت
امروزه سيستم هاي هوشمندي تهيه شده که امکان تشخيص عوامل بيولوژيکي که اطلاعات آن قبلاً در اختيارش گذاشته شده را داشته و مي تواند سريعاً آن ها را شناسايي و اعلام خطر کند. اين دستگاه مي تواند با استفاده از اشعه ليزر مادون قرمز ابرهاي آئروسل را شناسايي کند مشکل عمده اي که بر سر راه آئروسل هاي حامل عوامل بيولوژيک قرار دارد از اين واقعيت نشأت مي گيرد که اين دستگاه قادر نيستند بين آنروسل هاي ناشي ازحملات بيولوژيک و ذرات آلوده اي که بطور طبيعي در فضا وجود دارند تمايز قائل شوند .
براي مقابله با سلاح هاي بيولوژيک سه روش اساسي وجود دارد :
1- ايمن سازي فعال و يا به عبارت ديگر واکسيناسيون
2- استفاده ازآنتي سرم اختصاصي
3- پيشگيري آنتي بيوتيکي قبل و اندکي پس ا زآلودگي
عوامل بيولوژيک را مي توان به سه طريق از بين برد :
1-عفونت زدايي مکانيکي : اين روش مشتمل بر اقداماتي است که عوامل بيولوژيک را برطرف مي کند ولي آن را از بين نمي برد مثل عبور آب و هوا از فيلتر و يا شستشوي پوست بدن
2- عفونت زدايي فيزيکي : مثل حرارت دادن و قرار دادن در معرض اشعه
3- عفونت زدايي شيميايي : مواد و ترکيبات ضد عفوني شيميايي معمولاً به شکل مايع ، گاز و يا آنروسل مي باشند مواد عفونت زداي شيميايي عبارتند از فرمالدهيد آب اکسيژنه ، اسيد استيک و هيپوکلريت و... مي باشد
