ويژگيهاي سلاحهاي ميكروبي ومدل ها و طرح هاي دفاع در برابر عوامل بيولوژيک

ويژگيهاي سلاحهاي ميكروبي ومدل ها و طرح هاي  دفاع در برابر عوامل بيولوژيک

جنگ‌افزارهاي ميكروبي هميشه گزينه‌ي قابل توجه جهت ساخت سلاح‌هاي كشتار جمعي و عمليات تروريستي بوده‌اند و اين امر به واسطه‌ي ويژگيهايي است كه در ساير سلاحهاي نامتعارف وجود ندارد يا به اين گستردگي نيست. اين خصوصيات عبارتند از:

·    توانايي بالا در ايجاد تلفات زياد، علي‌رغم اندك بودن مقدار اوليه: از آنجا كه عموماً اين سلاحها حاوي ميكروبهاي زنده بوده و اين ميكروبها قادرند تكثير شوند و يا از فردي به فرد ديگر سرايت نمايند، اين امكان وجود دارد كه با حجم اندك آتش، مقدار قابل ملاحظه‌ي از افراد دشمن را بيمار و از چرخه‌ي نبرد خارج كرد.

·       آلوده‌سازي منطقه‌اي وسيع: به دليل سرعت تكثير در مدت زمان كوتاه منطقه وسيعي را آلوده ساخته، كنترل و پاكسازي تقريباً غيرممكن مي‌سازند.  

·    ايجاد بيمار با عوارض طولاني مدت و نيازمند به مراقبتهاي گسترده: از خصوصياتي كه مهار اينگونه سلاحها پيچيده مي‌كند آن است كه ميكروب در محيط و در بدن فرد ميزبان تكثير يافته، امكان گسترش آن از يك منطقه به مناطق ديگر هميشه وجود دارد. از اين رو كنترل عامل بيماري و حتي افراد بيمار نيازمند مراقبتهاي گسترده، قرنطينه‌هاي وسيع و تجهيزات و ملزومات خاص است. همين امر موجب مشغول شدن گروهي از نيروهاي عمل كننده و خروج آنها از چرخه نبرد مي‌شود.

·    توانايي برخي عوامل در انتشار از طريق ناقل و يا فرد آلوده: با اين امكان، دشمن خواهد توانست منطقه‌ي وسيعتري را آلوده كرده، عده‌ي بيشتري را بيمار يا مرعوب سازد.

·     عدم وجود فنآوري كافي و سيستمهاي شناسايي كارآمد: علي‌رغم پيشرفتها‌ي گسترده‌ در علوم ميكروب‌شناسي و بيوتكنولوژي، هنوز نمي‌توان صد در صد به يك سيستم جامع تشخيصي را در برابر عوامل ميكروبي جنگهاي‌نوين دست يافت. با توجه به ميكروبهاي نو‌پديد (ميكروبهايي كه به طور طبيعي وجود ندارند، بلكه در آزمايشگاه‌ها و با كمك علوم مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي ساخته مي‌شوند) و باز‌پديد (ميكروبهايي كه عملاً نسلشان از بين رفته، ولي نمونه‌هايي از آنها را در برخي كليكسيونهاي ميكروبي مي‌توان يافت، مانند ويروس آبله) هميشه بخشي از مؤلفه‌هاي تشخيص و شناسايي غيرقابل اطمينان بوده، كه همين امر خطر اين‌گونه سلاحها را افزايش خواهند داد. از سوي ديگر تكهاي ميكروبي‌ برخلاف تك‌هاي شيميايي، با كمك حواس پنجگانه مطلقاً قابل تشخيص نيستند.

·    امكان سرايت و گسترش سريع: اگرچه برخي از انواع عوامل ميكروبي ‌مسري نبوده، تنها فردي را كه از منبع آلودگي (سلاح، مخازن عفونت و يا ناقلين[1]) آلوده‌ شده را بيمار مي‌كنند[2]، اما كم نيستند عوامل ويروسي و باكتريايي كه از امكان سرايت فرد به فرد، مرده به زنده و حيوان به انسان برخوردار بوده به سرعت در منطقه پخش مي‌شوند.

·    كاهش نقش خودامدادي و دگر امدادي و افزايش حس نااميدي در جبهه و عقبه: معمولاً نام ميكروب تداعي‌كننده بيماري و نام بيماري تداعي‌گر هراسِ سرايت از فردي به فرد ديگر است. در جنگهاي ميكروبي، حتي اگر ميكروب مورد استفاده مسري نباشد، باز هراس و وحشتي فراگير را در بين نيروها باعث مي‌شود. آنگونه كه اين ترس حتي به پشت جبهه و خانواده‌ي رزمنده نيز خواهد رسيد. در عين‌حال بر خلاف ساير سلاحهاي نامتعارف، به دليل نياز به درمان تخصصي، نقش خودامدادي و دگرامدادي در آن بسيار ناچيز است.

·    وجود يك دوره‌ي نهفته بيماري:  اين خصوصيت باعث مي‌شود تشخيص، شناسايي، درمان و پيشگيري از انتقال بيماري با تأخير انجام شده و «زمان» كه مهمترين مؤلفه‌ي دفاعي است، به نفع دشمن حفظ شود. در عين حال همين فرصت از دست رفته باعث افزايش تلفات خواهد شد.

·    ايجاد علائم عمومي و غيراختصاصي و اصولاً پيچيده بودن تشخيص: بسيار از بيماريهاي ميكروبي در شروع داراي علائمي يكسان مانند تب، لرز، سرفه، درد عضلاني و ... بوده كه امكان تشخيص افتراقي و صحيح را از پزشك مي‌گيرد. مثلاً سياه‌زخم ريوي در بدو امر علائمي درست شبيه يك سرماخوردگيِ ساده را ايجاد مي‌كند و زماني علائم اختصاصي آن در فرد بروز مي‌نمايد كه معمولاً ديگر كاري براي بيمار نمي‌شود انجام داد. لذا همواره اين شُبهه وجود خواهد داشت كه آيا فرد دچار يك بيماري عادي و بومي شده يا هدف يك حمله بيولوژيك قرار گرفته است.

·     ايجاد رعب و وحشت: اين دسته از عوامل مي‌توانند به دليل عدم توانائي كشف و سنجش سريع و مخفي بودن اثرات آنها باعث ترس و وحشت در بين مردم و رزمندگان شوند.

·     مداومت اثر: عوامل ميكروبي در شرايط مناسب مي‌توانند تا مدت قابل ملاحظه‌اي با توان بيماريزايي در منطقه باقي مانده، علاوه بر آن بعد از ابتلاي افراد به بيماري تا مدتي هر كدام از بيماران خود به صورت مخزن و ناقل عفونت عمل كرده، افراد بيشتري را آلوده سازند.

·     جلوگيري از آسيب هاي خودي: دشمن مي‌تواند با مصون سازي كليه پرسنل خود نسبت به عوامل ميكروبي مورد نظر، از آسيب هاي احتمالي آنها جلوگيري نمايد.

·    كمترين آسيب به تجهيزات و تأسيسات: شايد مهمترين خصوصيت اين شاخه از سلاحهاي كشتار جمعي در كنار احساس رعب و وحشتي كه به همراه دارند، اين است كه صرفاً عليه موجودات زنده (انسان، دام، طيور و گياهان) كاربرد داشته، به تأسيسات و ابنيه و تجهيزات جنگي آسيبي نمي‌رسانند.

براي دفاع در برابر عوامل بيولوژيک مدل ها و طرح هاي متعدد ارائه شده است مهمترين اقدامات عبارتند از :

1-   تشخيص سريع حمله بيولوژيک

2-   شناسايي عامل به کار رفته

     تشخيص اوليه وقوع حمله بيوتروریستي آسان نمي باشد زيرا عوامل بيولوژيک بر خلاف عوامل شيميايي فاقد رنگ ، بو و مشخصات ظاهري قابل تشخيص مي باشند به طوري که افراد متوجه آلودگي نمي شوند و گسترش بيماري و قدرت انتشار آن به حدي سريع است که فرصت تشخيص براي کسي باقي نمي ماند در صورتي که امکان تشخيص سريع و به موقع حملات بيولوژيک يا بيوتروریستي وجود داشته باشد با طراحي روش مناسب درماني مي توان از شيوع بيماري عفوني جلوگيري کرد برخي از دانشمندان عقيده دارند در حال حاضر امکان مهار حملات بيولوژيک يا بيوتروریستي وجود ندارد و اين حملات مي تواند بسيار زيان بار باشد با اين همه تقريباً تمامي کشورهاي جهان به نوعي در حال کسب آمادگي براي مقابله با حملات بيولوژيکي شده اند برخي از کشورها ليست کامل از عوامل بيولوژيک را تهيه و براي مقابله با آن ها برنامه ريزي کرده اند اولين برنامه براي کسب آمادگي مقابله با سلاح هاي بيولوژيک تهيه واکسن کارا و ذخيره آنتي بيوتيک عليه آن ها مي باشد .

نشانه هاي وقوع عمليات بيولوژيک

1-    افزايش سريع شيوع بيماري در جمعيت سالم

2-    زياد شدن تعداد سربازان بيمار

3-    ظهور بيماري هاي غير عادي در تعدادي از افراد تحت مراقبت با علائم تب ، اختلالات تنفسي و گوارشي

4-    مراجعه تعداد زيادي از بيماران به درمانگاه هاي محلي

5-    بروز مرگ و مير زياد در منطقه

6-    برخي مواقع اخطارهاي قبلي عمليات بيوتروسيت

7-    شيوع علائم غير معمولي نوعي عفونت

     امروزه سيستم هاي هوشمندي تهيه شده که امکان تشخيص عوامل بيولوژيکي که اطلاعات آن قبلاً در اختيارش گذاشته شده را داشته و مي تواند سريعاً آن ها را شناسايي و اعلام خطر کند. اين دستگاه مي تواند با استفاده از اشعه ليزر مادون قرمز ابرهاي آئروسل را شناسايي کند مشکل عمده اي که بر سر راه آئروسل هاي حامل عوامل بيولوژيک قرار دارد از اين واقعيت نشأت مي گيرد که اين دستگاه قادر نيستند بين آنروسل هاي ناشي ازحملات بيولوژيک و ذرات آلوده اي که بطور طبيعي در فضا وجود دارند تمايز قائل شوند .

 

براي مقابله با سلاح هاي بيولوژيک سه روش اساسي وجود دارد :

1-   ايمن سازي فعال و يا به عبارت ديگر واکسيناسيون

2-   استفاده ازآنتي سرم اختصاصي

3-    پيشگيري آنتي بيوتيکي قبل و اندکي پس ا زآلودگي

عوامل بيولوژيک را مي توان به سه طريق از بين برد  :

1-عفونت زدايي مکانيکي : اين روش مشتمل بر اقداماتي است که عوامل بيولوژيک را برطرف مي کند ولي آن را از بين نمي برد مثل عبور آب و هوا از فيلتر و يا شستشوي پوست بدن

2- عفونت زدايي فيزيکي : مثل حرارت دادن و قرار دادن در معرض اشعه

3- عفونت زدايي شيميايي : مواد و ترکيبات ضد عفوني شيميايي معمولاً به شکل مايع ، گاز و يا آنروسل مي باشند مواد عفونت زداي شيميايي عبارتند از فرمالدهيد آب اکسيژنه ، اسيد استيک و هيپوکلريت و... مي باشد

توصیه آموزشی درمقابل حملات بیولوژیک

_{توصیه آموزشی درمقابل حملات بیولوژیک}

هر کشوری برای مقابله با اینگونه تهدیدات نوین برنامه های ملی را تنظیم و ضمن تقویت زیر ساخت ها، مقاوم سازی، آمادگی، شناخت و پایش تهدیدات از اصول و علوم مرتبط در این زمینه استفاده می کند.
پدافند غیر عامل بعنوان صلح آمیز ترین روش دفاع در مقابل تهدیدات بدون نیاز به ابزار نظامی بهترین روش برای کاهش آسیب پذیری در مقابل تهدیدات زیستی است. چندین سال است که در کشور این موضوع در عرصه های مختلف مورد توجه قرار گرفته و فعالیت های بسیار ارزشمندی نیز در گسترش فرهنگ پدافند غیر عامل در عرصه های مختلف صورت گرفته است. دانشمندان، محققین و دانشجویان علوم زیستی کشور بعنوان قشر فرهیخته و اندیشمند فعال در دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و آموزشی کشور می توانند نقش فعالی در عرصه شناخت و پایش تهدیدات و برنامه پدافند غیر عامل در مقابل تهدیدات زیستی

            ارتقاء آگاهي و آماده باش، در مقابـل حمله بيولوژيك احتمالي، شامل آموزش كليه پرسنل پزشكي و بويژه دست اندر كاران سطوح اوليه پزشكي و نيزپرسنل بخش اورژانس كه جزو اولين افرادي هستنـد كه با بيماران مورد حمله بيولوژيك، مواجه ميشونـد بايد با جديت، مورد توجه، قرار گيرد. محتواي آموزشي بايد شامل اصول همه گيري شناختي و اطلاعات باليني مبني بر تشخيص ودرمان بيماريهائي كه بيشترين احتمال بيولوژيك بودن آن ها وجود دارد، باشداين آموزش ها بايستي بصورت دوره اي، تجديد گـردد تـا همواره ايـن افراد ازمهارت و آمادگي لازم، برخوردار باشند.

 به منظور مواجهه مؤثر با اثرات بالقوه كاهنده يـك حملـه، بـه درك اصـول اپيـدميولوژيك پايـه اي عوامل بيولوژيكي كه به عنوان سلاح استفاده مي شوند نياز است . يك عامل بيولوژيك موثر به طور معمول به عنوان يك ارگانيسم تهيه شده از راه مهندسي ژنتيك قلمداد مي شود كه نسبت به تمام واكسن ها و داروهاي شناخته شـده مقاومـت داشـته، بـسيار مسري بوده و مي تواند باعث آسيب هزاران نفرگردد . از آنجا كه ممكن ا ست حمله تروريستي از الگوي مورد انتظار پيروي نكنـد بايد ميزان شك و تلاش هاي نيروهاي نظامي و انتظامي در شناسايي و واكنش به حملات بيولوژيك بالا باقي بماند . به علاوه يك شيوع كوچك بيماري مي تواند اخطار اوليه به حملات جدي تر باشد و تشخيص و استفاده از ابزارهاي پيش گيري كننـده ( ماننـد واكسن ها و آنتي بيوتيك هاي مؤثر ) مي تواند جان هزاران فرد را نجات دهد . براي تسهيل شناسايي سريع حمـلات بيوتروريـستي، تمامي پرسنل نيروهاي نظامي و انتظامي همانند كاركنان بخش بهداشتي و پزشكي كشور حداقل بايـد از مهـارت هـاي پايـه اي همه گير شناختي بر خوردار و آگاه باشند . هر گونه شيوع كوچك يا گسترده بيماري ها بايد به عنوان يك حمله بيوتروريـستي در نظر گزفته شود . اين بررسي اوليه نبايد وقت گير بوده يا نيازمند اجراي قوانين جديد باشد . به منظور تعيين هر چيـزي كـه بـه نظر غير معمول بوده و به بيوتروريسم اشاره دارد بايد به وقايع احاطه كننده شيوع نظر افكند . از آنجا كه شيوع بيماري مي تواند نتيجه آلودگي عمدي باشد، بايد نخست تشخيص هاي افتراقي يك شيوع را تعيين نمود . احتمالات شامل شيوع خودبخودي يك اندميك شناخته شده، شيوع خودبخودي بيماري جديد يا جديد بيماريً ا مهندسي شده، يك حادثه آزمايشگاهي يا يـك حملـه عمدي با يك عامل بيولوژيك است . ابزارهاي اپيدميولوژيك مي توانند به ما در افتراق بـين ايـن احتمـالات يـاري برسـانند . كـه توضيحات تكميلي در اصل مقاله ذكر شده است . با وقوع يك حمله بيوتروريستي بايد آگاهي و آما دگي عموم افراد افـزايش يابـد كه اين افزايش شامل آموزش تمام نيروهاي نظامي و انتظامي و پرسنل پزشكي و به ويژه ارائه دهندگان خدمات اوليه و پرسنل ا ورژانس است . به بين ديگر اين افراد كساني هستند كه بيماران مبتلا شده در اثر يك حمله بيولوژيك را براي بار نخست مـورد مشاهده قرار مي دهند . اين آموزش بايد اصول اپيدميولوژيك و اطلاعات باليني راجع به تشخيص و درمان عواملي كـه بيـشترين ميزان تهديد را اعمال مي كنند، شامل شود . آموزش بايد براي تعيين به روز بودن مهارت ها به طور دوره اي تجديـد شـود .

            بهبود اقدامات نظارتي نيز بايستي حاصل شـود تا گردآوري اطلاعات بموقع و در زمان خود، امكانپذير، باشد. تمامي اشكال نظارتي بايد به كار گرفته شود و مثلا ويزيت اورژانس، اطلاعات آزمايشگاهي، داروهاي مصرفي، غائبين مدارس و هر گونه اطلاعات ديگري كه مرتبط  با افزايش بروز يك بيماري عفوني است جمع آوري، گردد. وجود سيستم هاي نظارتي توانمند به منظور كشف هر بيماري نوپديد يا بازپديد، از اهميت اساسي برخوردار است. بديهي است كه تشخيص سريع هرگونه تغييري در الگوي بيماري، باعث تسهيل شناسائي منبع عفونت و جلوگيري از تماس هاي بعدي با آن منبع، ميگردد. در سايه آموزش و مهارت اپيدميولوژيك كافي، توجه لازم به الگوي بيماري و عنايت كامل به احتمال وقوع جنگ يا تهديدبيولوژيك، معضلات بالقوه، به سرعت كشف ميگردد و فعاليت ها در جهت كاهش اثرگذاري بيماري بدون توجه به منشاء آن سوق داده ميشود

استفاده از عوامل بیولوژیک برای تخریب

 

میکروارگانیسم ها (موجودات زنده ذره بینی، مانند باکتری‌ها و قارچ‌های تک سلولی و ...) مهم‌ترین مصرف کنندگان و تجزیه کنندگان طبیعت می‌باشند و بیشتر آن‌ها از این طریق انرژی خود را کسب می‌کنند. میکروارگانیسم ها با توانایی آنزیمی فوق العاده ای که دارند قادر هستند بسیاری از موادی که جزء مواد سخت تجزیه پذیر هستند را تجزیه کنند. از طرف دیگر بنابه گفته دانشمندهای میکروبیولوژیست دنیا تنها کمتر از یک درصد کل میکروارگانیسم های دنیا شناخته شده‌اند و 99 درصد آن‌ها هنوز ناشناخته هستند. بنابراین راه برای میکروارگانیسم های دنیا تا قرن‌های بعد باز است و آن‌ها هستند که سرنوشت کره خاکی را رقم خواهند زد. امروزه از بسیاری از آنزیم‌های میکروبی در صنایع مختلف آرایشی، بهداشتی، نساجی، آهار زنی، صنایع فولاد، نفت، هیدروکربن‌های مختلف و ... استفاده های صنعتی می‌شود.

به علاوه قابلیت سازش ژنتیکی در آن‌ها تقریبا تجزیه و تغییر هرنوع ماده را امکان پذیر ساخته است و با دست ورزی هایی که انسان انجام داده است قدرت آن‌ها را چندین برابر می‌کند. مثلا با روش‌های بهسازی میکروارگانیسم ها تولید پنی سیلین از قارچ پنی سیلیوم از ابتدای کشف تا به حال 50000 برابر شده است. افزایش تولید و یا عملکرد یک موجود زنده را بهسازی آن موجود می‌نامند که در جهان صنعتی امروز سرمایه های کلانی روی بهسازی سویه‌ها در حال انجام می‌باشد.  همانطور که گفته شد میکروارگانیسم ها قادر به تجزیه طیف مختلفی از مواد می‌باشند که شامل مواد فلزی و غیر فلزی می‌شود که تجزیه برخی از آن‌ها در مباحث امنیتی- دفاعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تجزیه فلزهایی همچون آهن، تیتانیوم، مس، اورانیوم و ... در این بحث قرار دارند . مکانیسم اثر آنها به خاطر اختصاصی نبودن آنزیم‌های آن‌ها برای ماده ای خاص طیف موادی را که تجزیه می‌کنند گسترده تر کرده است. آنزیم‌های آن‌ها بوسیله فرایندهای اکسیداسیون و کاهش روی فلزها اثر می‌کنند و به اصطلاح باعث زنگ زدگی آنها می‌شوند. تغییر ماهیت ماده در بسیاری از موارد حائظ اهمیت می‌باشد چرا که دیگر کارایی پیشین را از دست داده و از طرف دیگر هزینه های اضافی را تحمیل می‌کند.

دسته دوم میکروارگانیسم هایی هستند که روی مواد غیر فلزی اثر دارند. تجزیه موادی مانند نفت، رزین، بتن، رنگ، آسفالت و TNT و ... از جمله موادی هستند که در حوزه های امنیتی می‌توان از آن‌ها بهره برداری نمود (⁵⁾. تجزیه این مواد از دو جنبه می‌تواند اهمیت داشته باشد؛ اولاً یا به صورت عام و کلی است و باعث تحمیل هزینه های اضافی بر کشور شده، موجبات نارضایتی مردم و جامعه را از دولت سبب می‌شود، که همین امر یکی از تهدید های اقتصادی علیه کشور می‌باشد. مثلاً خوردگی‌های لوله های بتنی، رنگ‌های پایه پل‌ها و از بین رفتن آسفالت‌ها در مدتی بسیار کمتر از موعد مقرر می‌تواند مصادیقی از حملات بیولوژیک در حوزه صنعتی در کشور باشد. ثانیاً می‌تواند به طور خاص در صنایع استراتژیک کشور مورد استفاده قرار بگیرد؛ مثلا رزین به عنوان ضد رادار در هواپیماهای رادار گریز مورد استفاده قرار می‌گیرد که با تجزیه رزین توسط میکروارگانیسم ها، بدون آنکه کسی متوجه باشد هواپیما ازحالت رادار گریزی خارج شده و به راحتی می‌توان آن‌ها راشناسایی نمود.

مصداق بارز این نمونه‌ها در خبرهای عمومی و حتی پنهان وجود ندارد، چراکه نمونه های فوق را به راحتی نمی‌توان اثبات کرد، که به دو دلیل می‌باشد؛ اولاً این تغییرات و تبدیل‌ها به صورت طبیعی است و گاها در طبیعت هم اینچنین تغییرات و تبدیلاتی انجام می‌شود برای همین ظن این که این تغییرات توسط گروه خاصی جهت داده شده است در دید بسیاری از افراد توهم توطئه پنداشته می‌شود. ثانیاً این تغییرات به صورت کاملا تدریجی و در طی زمان مثلا یک سال و یا دو سال انجام می‌پذیرد چرا ه با حافظه تاریخی ضعیف به راحتی می‌توان از آن اقدامات چشم پوشی نمود و همچنین در اکثر موارد گمان مسئولان و نیروهای کشور این است که یا کار کارشناسی شده ای نبوده است، یا مواد اولیه مشکل داشته است و یا بر اساس اعتقادات غلط به سرنوشت و قسمت می‌سپارند. این دو دلیل باعث می‌شود نتوان عامل یا عاملان این حملات را شناسایی نمود. اما با رویکرد امنیتی به قضیه نگاه کردن و رصد مقاله های روز دنیا در حوزه های مختلف و پروژه‌هایی که مراکز تحقیقاتی خاص مانند نیس زیونا و ... انجام می‌دهند می‌توان به این تهدیدات بالقوه پی برد. مثلاً میکروارگانیسمی وجود دارد که با مصرف هیدورکربن هایی مانند نفت و بنزین می‌تواند هیدروژن تولید کند. این کشف جدید علمی در نگاه بسیاری می‌تواند باعث تولید گاز هیدروژن در صنعت شود، اما اگر با نگاه امنیتی به قضیه بنگریم، اهمیت قضیه چندین برابر می‌شود. تولید هیدروژن از تجزیه هیدروکربن‌ها از آنجایی مهم است که بدانیم غلظت هیدروژن در 5 درصد به شدت انفجاری است. بوسیله این میکروارگانیسم و با تجزیه بنزین یا نفت درون خودرو و یا هواپیمایی به مدت چند ساعت هیدروژن تولید شده به غلظت مورد نظر می‌رسد و انفجار به وقوع می‌پیوندد. نکته مهم‌تر این است که انفجار درون باک بوجود آمده و هیچ گونه شاهد و مدرکی مبنی بر خرابکاری و ... نمی‌توان پیدا کرد و انفجار بر اثر نقص فنی و ... گزارش خواهد شد.

سلاحهای شیمیایی

سلاحهای شیمیایی

• مقدمه

تاریخ استفاده از سلاح های شیمیایی و بیولوژیکی ، تاریخچه ظلم مضاعف بر بشریت مظلوم بوده است چه زجرها و دردها که  دراین راه بر بشریت مظلوم وارد نیامده است آمار واقعی مصدومین شیمیایی و کشته شدگان در طول جنگها را به درستی کسی نمی داند عمده تهدیدات هم بر علیه کشورهای درحال توسعه صورت می گیرد که فاقد امکانات پیشگیرانه و حتی درمانی درمواجه با بیماری به اشکال مختلف می باشند در کشور ما با توجه به خصوصیات ژئوپلیتیک آن تهدید فوق جدی تر است.

 شناسایی و پیشگیری در حملات بیولوژیک و بیوتوریستی

اصول اساسی کنترل حملات بیولوژیکی بیوتروریستی بر توانایی سریع در ارائه خدمات بهداشتی درمانی است آگاهی از نوع و نحوه حمله بیولوژیک امکان مقابله با آن را فراهم می نماید از این رو تهیه برنامه های جامعی که در شرایط مختلف قادر به پاسخگویی باشد و بتواند بحران را مهار کند بسیار حائز اهمیت است.

برای دفاع در برابر عوامل بیولوژیک مدلها وطرحهای متعدد ارائه شده است مهمترین اقدامات عبارتنداز:

1-تشخیص سریع حمله بیولوژیک

2-شناسایی عامل به کار رفته

تشخیص اولیه وقوع حمله بیوترورسیتی آسان نمی باشد زیرا عوامل بیولوژیک برخلاف عوامل شیمیایی فاقد رنگ، بو و مشخصات ظاهری قابل تشخیص می باشند به طوری که افراد متوجه آلودگی نمی شوند و گسترش بیماری و قدرت انتشار آن به حدی سریع است که فرصت تشخیص برای کسی باقی نمی مانددر صورتی که امکان تشخیص سریع و به موقع حملات بیولوژیک یا بیوترورسیتی وجود داشته باشد با طراحی روش مناسب درمانی می توان از شیوع بیماری عفونی جلوگیری کرد برخی از دانشمندان عقیده دارند در حال حاضر امکان مهار حملات بیولوژیک یا بیوترورسیتی وجود ندارد و این حملات می تواند بسیار زیان بار باشد با این همه تقریبا تمامی کشورهای جهان به نوعی در حال کسب آمادگی برای مقابله با حملات بیولوژیکی شده اند برخی از کشورها لیست کامل از عوامل بیولوژیک را تهیه و برای مقابله با آنها برنامه ریزی کرده اند اولین برنامه برای کسب آمادگی مقابله با سلاح های بیولوژیک تهیه واکسن کارا و ذخیره آنتی بیوتیک علیه آنها می باشد.

نشانه های وقوع عملیات بیولوژیک

1-افزایش سریع شیوع بیماری در جمعیت سالم

2-زیاد شدن تعداد سربازان بیمار

3-ظهور بیماری غیرعادی در تعدادی از افراد تحت مراقبت با علائم تب، اختلالات تنفسی و گوارشی

4-مراجعه تعداد زیادی از بیماران به درمانگاههای محلی

5-بروز مرگ و میر زیاد در منطقه

6-برخی مواقع اخطارهای قبلی عملیات بیوتروسیتی

7-شیوع علائم غیرمعمولی نوعی عفونت

امروزه سیستم های هوشمندی تهیه شده که امکان تشخیص عوامل بیولوژیکی که اطلاعات آن قبلا در اختیارش گذاشته شده را داشته و می تواند سریعا آنها را شناسایی و اعلام خطر کند این دستگاه می تواند با استفاده از اشعه لیزر مادون قرمز ابرهای آئروسل را شناسایی کند مشکل عمده ای که بر سر راه آئروسل های حامل عوامل بیولوژیک قرار دارد از این واقعیت نشات می گیرد که این دستگاه قادر نیستند بین ائروسلهای ناشی از حملات بیولوژیک و ذرات آلوده ای که بطور طبیعی در فضا وجود دارند تمایز قائل شوند.

روشهای کسب آمادگی مقابله با سلاحهای بیولوژیک

نکته اساسی در مقابله با سلاحهای بیولوژیکی آمادگی روبرو شدن با آنهاست زیرا همانطور که گفته شد پیشگویی عملیات بیوترویستی کاری بس دشوار است.

برای مقابله با سلاحهای بیولوژیک سه روش اساسی وجود دارد:

1-ایمن سازی فعال و یا بعبارت دیگر واکسیناسیون

2-استفاده از آنتی سرم اختصاصی

3-پیشگیری آنتی بیوتیکی قبل و اندکی پس از آلودگی

رفع آلودگی :

آلودگی عبارت است از دسترسی و تماس عوامل عفونی به بدن انسان، غذا، آب و یا سایر مواد ورفع آلودگی به هر گونه فعالیتی اطلاق می شود که تعداد میکروارگانیسم ها را در محل مورد نظر تا سطح قابل قبول و بی خطر کاهش دهد.

بکارگیری روشهای رفع آلودگی پیوسته نقش مهمی را در کنترل بیماری های عفونی داشته اند با این حال بشر غالبا برای استفاده از روشهای ضدعفونی محدودیت داشته است چون بعضی راهها باعث آسیب به مردم و دیگر موجودات می شود.

عوامل بیولوژیک را می توان به سه طریق از بین برد:

1-عفونت زدایی مکانیکی : این روش مشتمل بر اقداماتی است که عوامل بیولوژیک را برطرف می کند ولی آن را از بین نمی برد مثل عبور آب و هوا از فیلتر و یا شستشوی پوست بدن

2-عفونت زدایی فیزیکی : مثل حرارت دادن و قرار دادن در معرض اشعه

3-عفونت زدایی شیمیایی: مواد و ترکیبات ضدعفونی شیمیایی معمولا به شکل مایع، گاز و یا آئروسل می باشند مواد عفونت زدای شیمیایی عبارتند از فرم آلدهید آب اکسیژنه، اسید استیک و هیپوکلریت و ... می باشد.

آلودگی پوستی را بایستی فورا با آب و صابون ضدعفونی نمود چنانچه مقادیر زیاد عوامل بیولوژیک پوست را آلوده کرده باشد می توان از محلول هیپوکلریت و یا سایر عفونت زداهای شیمیایی برای برطرف کردن عامل استفاده نمود چشمها را باید با آب ولرم شستشو داد

برای رفع آلودگی لباسهای پارچه ای و سایر تجهیزات محلول هیپوکلریت 5% موثر است برای رفع آلودگی وسایل مختلف باید به مدت 30 دقیقه در محلول کلر قرار گیرند و سپس شستشو شوند.

رفع آلودگی از زمین پرهزینه بوده و در شرایط عادی باید از اینکار اجتناب کرد و چنانچه رفع آلودگی لازم باشد می توان از هیپوکلریت کلسیم استفاده کرد در محیطهای بدون سقف تحت تاثیر و اشعه UV آفتاب آلودگی ها به تدریج رفع خواهند شد، اتاقها و سایر فضاهای سربسته را بهتر است با کمک فرمالدهید به صورت مایع و یا گاز ضدعفونی کرد.

یکی از عوامل بیولوژیکی که معمولاً جهت اهداف بیوتروریستی مورد توجه قرار گرفته عامل بیماری سیاه زخم است سیاه زخم به عنوان یک بیماری سالهای متمادی همراه بشر بوده است لیکن هرگز این بیماری به حدی که در قرن بیستم مورد توجه قرار گرفته مد نظر نبوده است

ویژگی های منحصر بفردی باعث شده است که این ارگانیسم را مستعد تهیه سلاح بیولوژیک و یک عامل بیوتروریستی نمایند مهمترین این ویژگیها عبارتند از تولید  اسپور بسیار کوچک، قدرت مقاومت بسیار زیاد (اسپور می تواند بیشتر از یکصد سال در طبیعت خود را حفظ کند) قدرت بیماری زایی بالا، قابلیت تولید انبوه و سهولت رها سازی آن به صورت آرئوسل باعث شده که نه تنها از آن در جنگها استفاده گردد بلکه ابزاری مناسب برای انجام اعمال بیوتروریستی باشد زیرا قدرت بیماری زایی آن به حدی است که 1 میکروگرم اسپور سیاه زخم قادر به هلاکت یک انسان است

تاریخچه

به طور قطع اولین بار در سال 1915 میلادی در جنگ جهانی اول از سلاحهای شیمیایی و بیولوژیکی به طور گسترده استفاده گردید یکی از این عوامل به کار رفته عامل سیاه زخم است در آن زمان آلمانها با آلوده کردن غذای حیوانات و رها کردن آنها در مناطق تحت نفوذ دشمن باعث ایجاد و همه گیری سیاه زخم شدند در واقع می توان گفت پیشتازان استفاده کننده از عامل بیماری سیاه زخم به عنوان سلاح بیولوژیک کشورهای همچون آلمان، ژاپن، انگلیس، آمریکا، کانادا و روسیه بوده اند

در سال 1980 آمریکا اسپور عامل سیاه زخم با قابلیت کاربرد نظامی را در اختیار عراق گذاشت بنابراین عراق توانایی تولید و کاربرد سلاحهای بیوژیک ساخته شده از عامل سیاه زخم را داشت به همین دلیل در جنگ خلیج فارس آمریکاییها نگران بودند که مبادا عراق علیه آنها سلاحهای ساخته شده از اسپور سیاه زخم را به کار ببرد و نیروهای خود  را علیه سیاه زخم واکسینه کردند پس از جنگ خلیج فارس و اعزام کارشناسان تسلیحاتی به این کشور اطلاعات به دست آمده از منابع مختلف نشان داد که عراق 8000 لیتر اسپور با سیلوس آنتراسیل تولید و ذخیره کرده است آخرین کاربرد اسپور سیاه زخم بعد از واقعه 11 سپتامبر 2001 در آمریکا و چند کشور دیگر بوده است این حملات بیوتروریستی با ارسال نامه های آلوده به اسپور سیاه زخم به مراکز حساس دولتی شروع شد باز کردن نامه ها باعث پراکنده شدن اسپور (باکتری) در فضا گردید و عده ای مبتلا به سیاه زخم ریوی و جلدی شدند.

بیوتروریسم Bioterorism

بیوتروریسم Bioterorism

"بیوتروریسم" عبارتست از ایجاد ترس و وحشت، با بهره گیری از عوامل زیست شناختی مختلف. جنگ افزار بیولوژیک (Biological  weapon)عبارتست از وسیله ای که به منظور انتشار عمدی ارگانیسم های مولد بیماری یا فراورده های آنها توسط  غذا، آب، حشرات ناقل یا به صورت افشانه (آئروسل) ، به کار برده میشود و جنگ بیولوژیک  (Biological  warfare) عبارتست از استفاده از عوامل بیولوژیک، اعم از باکتریها، ویروسها ، گیاهان، حیوانات000 و فراورده های آنها به منظور اهداف خصمانه  ولی در عمل، واژه " بیوتروریسم" را هم به معنی ارعاب و هم به مفهوم جنگ بیولوژیک، مورد استفاده قرار میدهیم.
هرچند بیوتروریسم، یکی از معضلات نوپدید بهداشت عمومی و عامل تهدید کننده کنترل عفونت، به حساب می آید  و طی دهه آخر قرن بیستم، واژه های مرتبط  با آن نظیر حمله بیولوژیک (B. attack) ، جنگ افزار بیولوژیک، دفاع بیولوژیک B. defense) ) و آموزش دفاع بیولوژیک (education  Biodefense) برای اولین بار به فرهنگ واژه های پزشکی و بهداشت، افزوده شد ولی واقعیت اینست که افکار و اعمال بیوتروریستی همواره در اقوام مهاجم، افراد افزون طلب و رقبای سیاسی ـ  اقتصادی از یکطرف و افکار مدافعه گرانه یا تلافی جویانه در افراد، ارتش ها و دولت ها و شخصیت های مورد تهدید، از طرف دیگر، از هزاران سال قبل وجود داشته و گاهی ظاهر افسانه گونه و باورناکردنی به خود گرفته است
استفاده از سلاح های بیولوژیکی به طور نامنظم در قرن ها به اوج خود رسیده به طوری که تحقیقات در این مورد توسط کشورهای زیادی انجام می گیرد. ازدیاد سلاح های بیولوژیکی به یک مشکل جدی تبدیل شده به طوری که احتمال واقعة بیوتروریسم بسیار زیاد شده است

در بین جنگ‌افزارهای نوین، سلاح‏‌ها و فن‏آوری میکروبی بیش‏تر از سایرین مورد توجه تشکل‏‌های تروریستی و تروریست دولتی ابرقدرت‏‌ها قرار گرفته است.به گزارش جهان به نقل از ایسنا بر اساس گزارشی که وزارت اطلاعات آن را منتشر کرده است، شاید بتوان به جرأت گفت که سلاح‏‌های هسته‌یی دیگر یک خطر بالفعل نیستند و تنها یک قدرت بازدارنده بالقوه محسوب می‌شوند. کشورهای صاحب این سلاح‏‌های هرگز نخواهند توانست به راحتی از آن‏‌ها بر علیه دشمنان خود استفاده نمایند؛ زیرا تبعات بکارگیری چنین سلاح‏‌هایی آن‏‌چنان گسترده است که قسمت بزرگی از جهان را در بر خواهد گرفت.اشعه‌های رادیواکتیو، گردوغبار اتمی، طوفان اتمی و اشعه‌های یونیزان در قالب مرزهای جغرافیایی نخواهند گنجید و حوزه وسیعی را آلوده خواهند کرد. طبعاً در این موقع کشور بکار برنده این سلاح‌ها باید پاسخ‏گوی کشورهای همسایه نیز باشد. مثلاً اگر هند علیه پاکستان از بمب اتم استفاده نماید، بسته به محل انفجار اتمی، باید پاسخ‏گوی بخش وسیعی از خاورمیانه نیز باشد؛ لذا شاید همین ملاحظه بود که باعث شد در جنگ جهانی دوم ژاپن برای امتحان بمب‏‌های اتمی امریکا انتخاب شود. کشور دور دست در دریا که همسایه‌ای نزدیک هم ندارد. در حالی‏‌که به نظر می‌رسد اگر بنا بود جنگ را به نوعی خاتمه دهند، می‌بایست این بمب‏‌ها بر سر برلین تخلیه می‌شد که مبداء جنگ بود.از سوی دیگر سلاح‏‌های شیمیایی نیز چندان گزینه مناسبی برای فعالیت‏‌های تروریستی نیستند. مشکلات حمل نگهداری و بکارگیری، نیمه عمر کوتاه، خطر نشت، تأثیر محدود و قابلیت ردیابی عامل ترور کننده باعث شده چندان مورد اقبال نباشد؛ اگرچه در میدان جنگ گزینه موفقی نشان داده است ولی از آن‏‌جا که از سال ۱۹۳۵ کنوانسیون ممنوعیت بکارگیری آن‏‌ها در ژنو به امضای اکثر کشورهای جهان رسیده کشورهای متخاصم با احتیاط زیادی اقدام به بکارگیری آن می‌کنند، که البته آن نیز به اشاره ابرقدرت‏‌ها خواهد بود ولی باز هم از سوی افکار عمومی جهان تحت فشار شدید قرار خواهد گرفت.از این رو سلاح‏‌های میکروبی، چه در عرصه جنگی و چه در عرصه تروریستی، وسیله‌ای بسیار مطلوب برای دشمنان شده است. توان تولید بالا، نگهداری راحت، قابلیت انتشار، قابلیت مصون‌سازی نیروی خودی، قابلیت تکثیر برای عوامل میکروبی زنده، دشواری بسیار در ردیابی فرد یا افراد متخاصم، گستردگی عمل‏کرد از انسان تا دام و محصولات کشاورزی و بسیار محسنات دیگر، موجب شده تشکل‏های تروریستی به این فن‏آوری جدید بشدت کشش یابند بدون آن‏که بتوان گناهی را متوجه آن‏‌ها نمود.سلاح‏‌های میکروبی به‏ خصوص در عرصه تروریسم دولتی و علیه ساختارهای صنعتی کشاورزی در سالیان اخیر بسیار به‏ کار رفته است. اگرچه کشور هدف هرگز نتوانسته ادعا خود را علیه دشمنش به اثبات برساند. اروپا شیوع جنون گاوی را متوجه سازمان‏‌های جاسوسی امریکا و استرالیا می‌داند که با هدف ضربه اقتصادی به صادرات گوشت اروپا انجام شده. چین در شیوع سارس امریکا را مقصر می‌داند که باعث شد چین در آستانه شکوفایی اقتصادی، سال‏‌ها از گردونه رقابت تولید ارزان قیمت به‏ واسطه تعطیلی کارخانه‏‌هایش عقب بیفتد. کره شمالی شیوع وبا در پیونگ یانگ را در اواخر دهه ۸۰ نتیجه فعالیت جاسوس‏‌های امریکایی می‌داند که با هدف مجبور کردن این کشور به پذیرش شرایط دول اروپایی امریکایی، برای قطع آزمایشات هسته‌یی انجام شده است.تمامی این اتهامات در حد اتهامی باقی می‌ماند. ولی آن‏‌چه مسلم است آن است که هر روز بسیاری از مناطق جهان در معرض خطر یک حمله بیوتروریستی هستند.

  هرچند افکار و بعضا اعمال بيوتروريستی، درسطح محدودی از ديرباز سابقه داشته است ولی اخيرا در سطح وسيعی در محافل پزشکی و بهداشت، مطرح گرديده ، بيش از بيست جنگ افزار بيولوژيک را شناسائی و براساس ميزان کارائی آنها، طبقه بندی نموده اند و جديت موضوع در حديست که برخی از کشورها به توليد اين سلاح ها پرداخته و بعضی ديگر، پرسنل ارتش خود را عليه برخی از عوامل ميکربی بيوتروريسم، واکسينه کرده وجهت ارتقاء آگاهيهای عمومی و مخصوصا افراد در معرض خطر، قدمهای موثری برداشته اند. استفاده از سلاح‌های شيميايی در محيط جنگ رايج است و کمتر در محيط‌های تاسيساتی کاربرد دارد.

  براساس معاهدات بين‌المللی تهيّه، توليد، توسعه و استفاده از اين نوع عوامل حتی در جنگ‌ها نيز ممنوع و عملی ضدبشری است ولی متأسفانه برخی کشورهای پيشرفته عليرغم عضويت و امضاء معاهدات نابودسازی، عدم توليد بکارگيری اين نوع تسليحات ضدانسانی ضمن حفظ انبارهای اين تسليحات تحقيقات گسترده‌ای را جهت تهيّه و توليد انواع جديد آنها انجام می‌دهند و متأسفانه اين تهديد برای جهان بطور جدی وجود دارد و دوران دفاع مقدس شاهد استفاده گسترده دشمن با حمايت کشورهای پيشرفته از سلاح شيميايی و بعضاً بيولوژيک بوده‌ايم که شاهد آثار زيانبار آن بر ده‌ها هزارنفر از جمعيت رزمنده هاو مردم بی‌دفاع شهرهای مختلف کشورمان هستيم.

  و يکی از تهديدات بسيار مهمی که امنيت ملّی، و سلامت زيرساخت‌های اساسی کشور يعنی نيروی انسانی، منابع آب، غذا، محصولات کشاورزی، دامی و نهاده‌های ملی را مورد تهديد قرار می‌دهد سلاح‌های کشتار جمعی هسته‌ای، شيميايی و بيولوژيک است.

  متأسفانه سلاح‌های بيولوژيک و بيوتروريسم بعنوان استفاده از ميکروب‌ها و سموم و ساير عوامل زيستی بر عليه انسان‌ها، دام‌ها و محصولات کشاورزی می‌تواند در زمان صلح و بطور مخفيانه نيز صورت گيرد بنابراين شيوع بيماری‌های خاص در بين انسان‌ها، دام‌ها و محصولات کشاورزی می‌تواند بطور عمدی و از طرف دشمنان جهت صدمه زدن به زيرساخت‌های اقتصادی و بر عليه امنيّت و آسايش مردم صورت گيرد و اين نيازمند هشياری جدی مسئولين بهداشتی کشور است .

  علت اين امر اين است که بکارگيری مواد شيميايی و راديولوژيک را می‌توان با دستگاه‌ها و ابزارهای حساس حتی در مقادير بسيار کم هم تشخيص داد،ولی تشخيص حضور عوامل بيولوژيک و تفکيک بين عمدی و يا غيرعمدی بودن،شيوع و همه‌گيری‌های عفونی و سم، بسيار دشوار است و اکثراً مورد غفلت قرار می‌گيرد و ريشه‌يابی نمی‌گردد که آيا عامل اين بيماری با اهداف و نيت قبلی وارد کشور، مزارع و يا دام‌ها شده و يا بطور تصادفی و يا در نهايت بطور طبيعی شيوع يافته است .

 

  

به دليل خطرات و آسيب‌های جدی بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی و امنيتی عظيم شيوع اين بيماری‌ها که می‌تواند سبب ايجاد ناامنی ملّی، منطقه‌ای و بين‌المللی و حتّی بسته شدن مرزها و بلوکه شدن فعاليت‌های کشور گردد، همانند:شيوع طاعون هند و يا شيوع بيماری سارس در منطقه آسيای شرقی و يا شيوع آنفلوانزای مرغی و جنون گاوی و انواع آفات نباتی حساس و استراتژيک که سبب خسارت‌های هزاران ميلياردی در زمان صلح به کشورها می‌شود،توجّه به رعايت اصول پدافند غيرعامل در زيرساخت‌های بهداشتی درمانی، جهت پيشگيری از اين صدمات شامل: تقويت سيستم‌های مداوم و سريع اطّلاع، شبکه گردآوری اطّلاعات بيماری‌های انسانی، دامی و محصولات کشاورزی، آموزش نيروها در تشخيص سريع،مشکوک بودن همه‌گيری و گزارش آن به مرکز، تهيّه بانک‌های اطلاعاتی مستمر و فعال، نصب سيستم هشدار سريع در شناسايی حضور اين عوامل، سيستم‌های قوی مراقبت‌های مداوم بهداشتی شامل آزمايشگاه‌های سيار انفرادی، خودروهای آزمايشگاهی ساده و آزمايشگاه‌های مرجع تشخيص عوامل و اعمال روش‌های متنوع پدافند غيرعامل در آمادگی، پيشگيری، امداد و بازتوانی و مديريت بحران‌های اين عوامل خطرناک، ايجاد پناهگاه‌های عمومی، تخصصی و.... بر عليه اين عوامل و ساير روش‌هايی که در مقالات بعد بحث خواهد شد کشور را از آسيب احتمالی بکارگيری آشکار و يا مخفيانه آنها حفظ نمايند . اغلب کشورهای برای ايمن‌سازی زيرساخت‌های ملّی بر عليه تهديدات سلاح‌های کشتار جمعی برنامه گسترده پدافند غيرعامل دارند .

  شرايط خاص ايران در منطقه و تهديدات بکارگيری آشکار و مخفيانه از اين سلاح‌ها بر عليه کشور ضرورت برنامه‌ريزی مناسب برای دفاع از منابع، تأسيسات و تجهيزات ملّی را در زمان صلح برای بهره‌برداری در زمان بحران را ضروری ساخته است .

  در عين حال بايد توجّه داشت که تهديدات آينده بسيار متفاوت‌تر از تهديدات گذشته و فعلی است بنابراين بايد با آمادگی کامل در بعد نظامی و غيرنظامی و تقويت پدافند غيرعامل در سطح ملّی و همچنين نهاده‌های دفاعی کشور از نيروی انسانی تا منابع و تأسيسات، کشور را در مقابل اين خطرات تقويت کرد .
اولين گام در اين مسير شناسايی عرصه‌های مختلف تهديد نظير تهديد اقتصادی، اجتماعی،بهداشتی و تهديد بر عليه نيروها و تأسيسات و نهاده‌های نظامی و دفاعی است که می‌توان با شناسايی آنها در برابر آن دفاع مؤثر داشت و يا ميزان آسيب‌پذيری را به حداقل رساند .