جيوه فلزي خطرناك براي سلامت
جيوه فلزي خطرناك براي سلامت
يكي از فلزاتي كه خيلي از ما با آن سر و كار داريم، جيوه است. اين فلز مايع در اطراف همه ما وجود دارد ولي خيلي اوقات به آن توجه نداريم و فراموش مي‌كنيم كه جيوه فلزي سمي است. در اين ميان حتي برخي از غذاهايي كه مي‌خوريد حاوي جيوه‌اند و جيوه در ساختار برخي وسايل كه با آن سر و كار داريد به كار رفته است.
اما آيا مي‌دانيد چه مقدار از جيوه سمي است؟ از مصرف چه غذاهايي بايد اجتناب كنيد؟
اگر دماسنج جيوه‌اي در دست يا دهان شما بشكند بايد چه كار كنيد؟ و به طور كلي مسموميت با جيوه چه خطري در پي دارد؟
اثرات سمي جيوه از چندين دهه گذشته شناخته شده‌اند. اكنون مي‌دانيم كه جيوه نبايد در اسباب‌بازي‌هاي كودكان مورد استفاده قرار گيرد و بايد دور از دسترس آنها نگهداري شود. مسموميت با جيوه ميتواند باعث آسيب عصبي غيرقابل برگشت در مغز در حال رشد كودك شده و همچنين در بزرگسالان باعث آسيب عصبي منجر به بي‌حسي، احساس گزگز، از دست دادن تعادل، از بين رفتن شنوايي و كاهش بينايي مي‌شود.
اما همه ما از طريق منابع مختلف در معرض جيوه قرار داريم. ماهي‌ها به طور طبيعي در بدن خود مقداري جيوه دارند. هر چه ماهي از نظر اندازه بزرگ‌تر باشد، ميزان جيوه موجود در آن بيشتر خواهد بود. حتي ميزان جيوه در ماهي‌هاي مختلف مربوط به يك گونه با هم متفاوت است.
پس از سال‌هاي 1800 ميلادي دندانپزشكان براي پر كردن دندان‌ها از جيوه استفاده مي‌كردند. ماده‌اي كه براي پر كردن دندان‌ها استفاده مي‌شد، حاوي نقره، جيوه، مس و قلع بود كه جيوه 50 درصد اين آلياژ را تشكيل مي‌داد. پس از مسواك زدن جيوه تبخير شده و بخار آن آزاد مي‌گشت. در سال‌هاي اخير ديگر كمتر از اين آلياژ استفاده مي‌شود و بيشتر رزين مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه به رنگ طبيعي دندان‌ها نزديك‌تر است.
دماسنج‌ها حاوي مقداري جيوه‌اند، اگرچه تماس فقط وقتي رخ مي‌دهد كه دماسنج شكسته شود، اما در هر صورت امكان اين اتفاق وجود دارد به همين جهت كم‌كم دماسنج‌هاي ديجيتال وارد بازار شده‌اند تا خطر تماس با جيوه دماسنج‌هاي قديمي را از بين ببرند.
برخي از وسايلي كه در خانه نگهداري مي‌شوند نيز حاوي جيوه‌اند. آونگ ساعت، لامپ‌هاي فلورسنت، برخي از باتري‌ها و وسايل پزشكي (مانند دستگاه فشار خون جيوه‌اي) ازجمله اين موارد هستند. مقدار اندكي جيوه در تيمروسول وجود دارد. اين ماده يك ضدعفوني‌كننده موضعي و نگهدارنده است كه در برخي واكسن‌ها و محصولاتي كه بدون نسخه به فروش مي‌رسند مانند محلول لنزهاي تماسي، مركوركروم (داروي ضدعفوني‌كننده قرمز رنگ)، بعضي افشانه‌هاي بيني و داروهاي گياهي يافت مي‌شود. حتي برخي مواد آرايشي و زيبايي و كفش‌هاي بچگانه‌اي كه خاصيت نورافشاني دارند نيز حاوي جيوه‌اند. حال اين سوال پيش مي‌آيد كه چه مقدار تماس با جيوه، خطرناك تلقي مي‌شود و تا چه حد بايد از تماس با جيوه جلوگيري كرد؟ اين مسائل مواردي هستند كه افراد مختلف پاسخ‌هاي متفاوتي به‌آن مي‌‌دهند، ولي در اينجا مي‌كوشيم مساله را كاملا روشن كنيم و شبهات را برطرف سازيم.
چگونه جيوه را از خود دور كنيم
در سال 2006 ميلادي 34 مقاله‌اي كه درباره ايمني پركننده‌هاي دندان حاوي جيوه انجام شده بود مورد بررسي قرار گرفتند و معلوم شد كه اگر چه سطح خوني و ادراري جيوه با افزايش تعداد دندان‌‌هاي پر شده با جيوه افزايش مي‌يابد ولي اين سطوح پايين‌تر از آن هستند كه خطرناك تلقي شوند، اما هنوز هم متخصصان در حال بررسي بيشتر يافته‌ها هستند.
ماهي با طعم جيوه
متخصصان به اين نتيجه رسيده‌اند كه جيوه موجود در ماهي ميتواند مشكلاتي را بويژه براي كودكان يا جنين در حال رشد به وجود آورد. كوسه، اره‌ماهي و ماهي استومري از ماهي‌هايي هستند كه ميزان جيوه موجود در آنها از ديگر ماهي‌ها بيشتر است و توصيه مي‌شود كه خانم‌هاي حامله و كودكان از مصرف آنها اجتناب كنند. خرچنگ دريايي، ماهي‌تن، ماهي هاليبوت، ماهي روغن كوچك، ماهي آبي و قزل‌آلاي آب شور از ميزان متوسطي جيوه برخوردارند.
مقدار توصيه شده براي مصرف ماهياني كه جيوه كمتري دارند 2 وعده در هفته است. آبزياني كه از مقدار كمي جيوه برخوردارند و مصرف آنها شايع‌تر است عبارتند از: ميگو، ماهي تن كنسرو شده، قزل‌آلاي آب شيرين و گربه ماهي. نوع ديگري از ماهي تن به نام آلباكور كه گاهي ماهي تن سفيد ناميده مي‌شود برخلاف ماهي تن معمولي حاوي مقدار بيشتري جيوه است. پس اگر خواستيد از اين ماهي استفاده كنيد، بايد فقط هفته‌اي يك بار از آن مصرف كنيد.
دقت كنيد كه ترس از جيوه نبايد مانع مصرف ماهي شود و باعث شود كه شما ماهي را از رژيم غذايي خود حذف كنيد. امگا 3 موجود در ماهي باعث كاهش خطر سكته قلبي و مغزي، اختلالات كليوي، آلزايمر، سرطان سينه، پروستات و رحم، التهاب مفاصل و بسياري بيماري‌هاي ديگر مي‌شود. بنابراين همان‌طور كه گفته شد، ماهياني كه بيشتر مورد مصرف قرار مي‌گيرند، داراي مقدار پاييني جيوه بوده و اگر به مقدار توصيه شده براي مصرف آنها كه 2 وعده در هفته است، توجه شود ديگر نيازي به نگراني نيست، هرچند كه مقدار مصرف ماهي امروز در بيشتر خانواده‌ها كمتر از اين مقدار است.
مقدار جيوه به كار رفته در دماسنج‌ها به حدي نيست كه باعث بروز مسموميت شود. اما به والدين توصيه مي‌شود كه براي اندازه‌گيري درجه تب كودكان خود از دماسنج‌هاي ديجيتالي
استفاده كنند
اگر دماسنج جيوه‌اي شكست چه كار كنم؟ آيا سلامتم به خطر مي‌افتد؟ اين دو سوال در ذهن همه افرادي كه با دماسنج جيوه‌اي كار مي‌كنند، وجود دارد. در جواب اول بايد گفت كه جيوه فلزي براق، بي‌بو و سمي است كه در دماي اتاق به حالت مايع وجود دارد. بيشتر موارد مسموميت با جيوه از طريق تنفس هواي آلوده يا مصرف آب و غذاي آلوده به جيوه به وجود مي‌آيد. مشكلات عصبي پس از مواجهه‌طولاني‌مدت با مقادير زياد جيوه بروز مي‌كند. مواجهه با مقدار اندكي جيوه در مدت كوتاه، خطري براي سلامت ندارد. مقدار جيوه به كار رفته در دماسنج‌ها به حدي نيست كه باعث بروز مسموميت شود و اثرات سمي داشته باشد. با وجود اين به والدين توصيه مي‌شود كه براي اندازه‌گيري درجه تب كودكان خود از دماسنج‌هاي ديجيتالي استفاده كنند. وقتي مي‌خواهيد دماسنج جيوه‌اي را دور بيندازيد، آن را داخل كيسه پلاستيكي گذاشته و درش را گره بزنيد. اگر دماسنج شما شكست از 2 ورقه كاغذي براي جمع‌آوري جيوه آن استفاده كنيد. هيچ وقت براي جمع‌آوري جيوه از جاروبرقي استفاده نكنيد.
مطالعاتي كه نتايج منفي گزارش مي‌كنند، ثابت كننده آن نيستند كه منابع مختلف جيوه بي‌خطرند، چرا كه ممكن است اين اثر آنقدر اندك باشد كه تشخيص آن بسادگي ممكن نباشد. و شايد هيچ وقت مطالعه دقيقي روي آن انجام نشود، چرا كه ترتيب دادن چنين مطالعاتي دشوار و پرهزينه است. دوري تمام و كمال از جيوه امكان‌پذير نيست، اما مي‌توانيد با توجه به توصيه‌هاي بالا خود را از قرارگيري در معرض مقادير خطرناك اين ماده مصون بداريد و دفعه بعد كه به دندانپزشكي رفتيد خيالتان راحت باشد كه با جيوه دندان‌هايتان را پر نمي‌كنيد.
